English version
It’s okay to feel no connection to the mountains: to not grow up in them, to not think about them, to not know how to describe them beyond tall, large, wise, tough and deadly. It’s okay to not think of mountains outside of the years you were in school, and calling someone malok, a mountaineer was among the worst things you could them, and being called just that. Malok(e) was like a stamp on my childhood friends and me, its ink penetrating further into our skin every time the teacher gave us extra homework as if focus alone would take the long A-s from us, every time the teacher ridiculed our vowel choice when we spoke. During a school trip, people mocked someone who said they were seeing the sea for the first time.
My parents armed me with facts. I wasn’t a maloke. We had moved when I was five, and they shared precise coordinates of our former residence, the mountains, how geologists classify a mountain (a landform that rises at least 300 meters above its surrounding area), sea levels, the distance from mountains, flood frequency where we used to live, and the unbeatable logical argument that mountains can’t sink, can’t they?
Some friends reclaimed the term [Linguistic reclamation is the stigmatized group’s act of reclaiming a derogatory label imposed by a dominant group.], like a woman can reclaim bitch, kurvë, or Black people can reclaim the N-word.
They sought friendships and trips and sleepovers and romances and good grades like everyone else, but they swore and threatened and got into physical fights. If they weren’t allowed to forget they were a malok, neither were you.
Outside the derogatory term usage during my formative years, I didn’t think much of mountains.
When it’s too hot and sunny, the space to think isn’t guaranteed, as the entire plot of Camus’ The Stranger confirms. With the privilege to think granted to me by hundreds of thin sticks tied together that provide ample shade, I thought of mountains in the present, in a beach bar in south Albania where the swim safety flag is always set to red (unsafe to swim) because they never change it.
The bar is high up and a kid under 10 years old was looking at the sea from above before walking back to his family’s table and they say it: malok, fshatar; mountaineer, villager (this was the other location-derived derogatory term), laughing. I was having coffee and I wasn’t listening to their conversation, but the term pulled me in like a tide.
A yacht sails by, which poses the question, what do you think about a 50-year-old man in a yacht blasting Finem? [Finem is an Albanian singer/rapper, not generally recognized for his lyrical prowess, with lyrics like driving on the streets, the Benz is extremely black and do you want coke, weed, or Pepsi.]
I think about it, and I’m transported to my walk across the promenade last night which felt unsettling.
The promenade in this southern Albanian city is beautiful, filled with artisanal shops, guide tours offering me things in English, loud kids, ice rolls, €5 to go cocktails, the bar with Elvis Presley’s impersonator who’s also the owner—I notice he made renovations since last time I was there and even opened a third floor that seems to be full with people, and I feel proud of him—, tourists, swings, a fountain that has been drained for the last 2 summers that I recall jumping in when it was filled after a particularly liberating night years ago, delicious smells of baked bread and hot oregano fries and brothy mussels and tomatoes that melt in your mouth.
What’s unsettling?
It’s a swarm of beings who blend together. Dark figures turn into a single black focal point in my vision.
I try to step back and separate the blobs from one another so they’re not so overpowering and terrifyingly identical. I try to tear them apart. They’re men, walking with other men, wearing black, nero, zi, zi, zi shirts and shorts with big designer logos.
LV. Armani. Versace. Dsquared. Prada. Gucci. Balenciaga.
I try to not look back at the blobs as I walk on the promenade, but I’m curious. Their gaze is harsh, seemingly ready to jump on somebody, to fight back and cause pain, no curve in their lips, and judgement – for the bars, the legs, the clothes, the employees, the tourists, the locals.
There seems to be no joy in the blobs.
I fantasize about stopping them and asking them what’s wrong. What’s wrong? What would the men in black say? A Russian saying states, “If someone I don’t know speaks to me in the street, I know they’re either crazy or American.” I can’t ask the blobs, I know. They’d think I’m American.
I think of men who say “kafe, ujë pa gaz” to waiters without saying hi or any greetings, blurring the line between ordering from a vending machine and human interaction.
Men in coffee shops or standing in the streets, their shirts up, them rubbing their big bellies, as they talk loudly on the phone or look at everyone who walks by.
I look at the man on the yacht.
No curve on his lips, a big belly, a harsh stare, a gold chain, a cigarette between his fingers, dark beach shorts, no shirt, two other men near him, younger but similar.
If he didn’t choose the songs and it’s just a playlist one of them put on, then it’s different than if he picked the song, is the answer I give.
Is it the mountains they’re trying to copy? Tall, large, tough, and deadly?
He doesn’t look happy.
Is he?
I try to think of explanations for the homogeneity of the black blob with designer logos, the harshness of looks. “Why would a reasonable, rational, and decent person do what this person is doing?”
Patriarchy, I think. Dictatorship. Mafia. Fear.
The patriarchy has strict gender roles of how men and women should treat each other and what they should do, say, and look like. Different colors don’t fit the box.
Decades of living under a dictatorship have changed the Albanian psyche in largely irreversible ways, making us skeptical and anxious, causing us to set walls so the enemy forces don’t come in (who’s the enemy now?).
Any 50-year-old man in a yacht in Southern Albania can have criminal ties, afera korruptive, and they wouldn’t want people near the shore to see them visibly happy; it would signify that something matters to them and that can be taken from them. Është i fortë ai.
Fear is the underlying emotion for many other emotions and is, statistically speaking, the most likely explanation. Fear of not being accepted. Fear of ridicule. Fear of loneliness. Fear of never being loved; truly, truly loved.
To be seen is to be loved, but how can you love a blob? A mass. A sameness of colors and stares and lips that don’t smile.
Walking in the promenade at night, I see a group of teens making fun of a tourist who’s walking his dog, pointing, laughing at them. The man seems confused.
Albania isn’t for the weak, I think, then I think of walking up to them and telling them to drop it, what are they doing, are they not ashamed of themselves, but my legs walk in another direction, towards the bar I’ll be having a Bossa Nova in, a drink with rum and pineapple chunks, with a view of the promenade, the city lights, the palm trees, where I’ll talk with the man I love about how nice the staff is there, how fresh the drinks, how breathtaking the views.
Up there, I don’t think of the blobs. Albania isn’t for the weak, I think, and every cell of mine burns as I wish we could redefine what weakness and strength truly mean.
Albanian version [editim minimal, përkthim automatik]
Është në rregull të mos ndiesh lidhje me malet: të mos rritesh në to, të mos mendosh për to, të mos dish si t’i përshkruash përtej të gjatë, të mëdhenj, të mençur, të fortë dhe vdekjeprurës. Është në rregull të mos mendosh për malet jashtë viteve që ishe në shkollë, dhe të quaje dikë malok ishte ndër gjërat më të këqija që mund t’i thoshe, dhe të të quanin pikërisht kështu. Malok(e) ishte si një vulë mbi mua dhe miqtë e mi të fëmijërisë, boja e saj depërtonte më thellë në lëkurën tonë sa herë që mësuesi na jepte detyra shtesë shtëpie sikur vetëm përqendrimi do të na i hiqte A-të e gjata, sa herë që mësuesi tallte zgjedhjen tonë të zanoreve kur flisnim. Gjatë një ekskursioni shkollor në Divjakë, nxënësit u tallën me me dikë që tha se po shihte detin për herë të parë.
Prindërit e mi më armatosën me fakte. Unë nuk isha maloke. Ne ishim zhvendosur kur isha pesë vjeç, dhe ata ndanë koordinata të sakta të vendbanimit tonë të mëparshëm, maleve, mënyrën se si gjeologët e klasifikojnë një mal (një formë relievi që ngrihet të paktën 300 metra mbi zonën përreth), nivelin e detit, distancën nga malet, frekuencën e përmbytjeve ku jetonim dikur, dhe argumentin logjik se malet nuk mund të përmbyten, apo jo?
Disa shokë e shoqe e rimorën termin [Reclaiming, apo rimarrja gjuhësore, është akti i grupit të stigmatizuar për të rimarrë një etiketë përçmuese të imponuar nga një grup dominues.], ashtu si një grua mund të rimarrë fjalën kurvë, ose njerëzit me ngjyrë mund të rimarrin fjalën me N.
Ata kërkonin miqësi, udhëtime, romanca dhe nota të mira si të gjithë të tjerët, por ata shanin, kërcënonin dhe përlesheshin fizikisht. Nëse atyre nuk u lejohej të harronin se ishin malokë, as ti nuk do e harroje.
Përveç përdorimit të termit përçmues gjatë viteve të mia formuese, nuk mendoja shumë për malet.
Kur është shumë vapë dhe me diell, hapësira për të menduar nuk është e garantuar, siç e konfirmon romani “I huaji” i Kamysë. Me privilegjin për të menduar që mu dha nga qindra shkopinj të hollë të lidhur së bashku që ofrojnë hije të bollshme, mendova për malet tani, në një bar plazhi në jug të Shqipërisë ku flamuri i sigurisë për not është gjithmonë i kuq (det i pasigurt për të notuar) sepse nuk e ndryshojnë kurrë.
Bari është sipër dhe një fëmijë nën 10 vjeç po shikonte detin nga lart përpara se të kthehej në tryezën e familjes së tij dhe ata e thonë: malok, fshatar (ky ishte termi tjetër përçmues i nxjerrë nga vendi), duke qeshur. Po pija kafe dhe nuk po dëgjoja bisedën e tyre, por termi më tërhoqi si një baticë.
Një jaht lundron. Shtrohet pyetja, çfarë mendon për një burrë 50-vjeçar në një jaht që luan Finem me zë të lartë? [Finem është një këngëtar/reper shqiptar, i cili nuk njihet përgjithësisht për aftësitë e tij në tekste, me tekste si “duke ecur në rrugë, sterrë i zi është Benz-i” dhe “a do kokainë, marijuanë apo pepsi?”]
Mendoj për këtë dhe më vjen ndërmend shëtitja ime në shëtitore mbrëmë, e cila më ligështoi.
Shëtitorja në këtë qytet jugor të Shqipërisë është e bukur, e mbushur me dyqane artizanale, guida turistike që më ofrojnë gjëra në anglisht, fëmijë të zhurmshëm, ice rolls, kokteje 5€ për t’u marrë me vete, barin me imituesin e Elvis Presley-t, i cili është edhe pronari – vërej se ai ka bërë rinovime që nga hera e fundit që kam qenë atje dhe madje ka hapur një kat të tretë që duket se është plot me njerëz, dhe ndihem krenare për të -, turistë, lëkundëse, një shatërvan që ka qenë i zbrazur për 2 verat e fundit dhe më kujtohet njëherë kur jam futur e kam kërcyer brenda tij kur ishte i mbushur pas një nate veçanërisht çliruese vite më parë, aroma të shijshme buke të pjekur dhe patate të skuqura me rigon dhe midhjesh të lëngshme dhe domatesh që të shkrihen në gojë.
Çfarë më shqetëson vallë?
Është një masë qeniesh që përzihen së bashku. Figurat e errëta shndërrohen në një pikë të vetme të zezë fokale në vizionin tim.
Përpiqem të shkëputem dhe t’i ndaj pikat nga njëra-tjetra në mënyrë që të mos jenë aq të fuqishme dhe tmerrësisht identike. Përpiqem t’i shqyrtoj. Janë burra, që ecin me burra të tjerë, të veshur me bluza dhe pantallona të shkurtra zi, zi, zi me logo të mëdha firmato.
LV. Armani. Versace. Dsquared. Prada. Gucci. Balenciaga.
Përpiqem të mos i shikoj njollat ndërsa eci në shëtitore, por jam kurioze. Shikimi i tyre është i ashpër, duken gati të hidhen mbi dikë, të kundërsulmojnë dhe të shkaktojnë dhimbje, asnjë lakim në buzët e tyre dhe gjykim – për baret, këmbët, rrobat, punonjësit, turistët, vendasit.
Masa e zezë nuk duket e lumtur.
Fantazoj t’i ndaloj dhe t’i pyes se çfarë nuk shkon. Çfarë nuk shkon? Çfarë do të thoshin burrat me të zeza? Një shprehje ruse thotë: “Nëse dikush që nuk e njoh më flet në rrugë, e di që është ose i çmendur ose amerikan.” Nuk mund t’i pyes masat, e di. Do të mendojnë se jam amerikane.
Mendoj për burrat që u thonë kamerierëve “kafe, ujë pa gaz” pa i përshëndetur fare, duke e zbehur vijën ndarëse midis porosisë nga një makinë automatike dhe ndërveprimit njerëzor.
Mendoj për burrat në kafene ose që qëndrojnë në rrugë, me bluzat lart, duke fërkuar barkun e tyre të madh, ndërsa flasin me zë të lartë në telefon ose shikojnë këdo që kalon.
E shikoj burrin në jaht.
Asnjë lakim në buzë, një bark i madh, një vështrim i ashpër, një zinxhir ari, një cigare midis gishtërinjve, pantallona të shkurtra plazhi të errëta, pa bluzë, dy burra të tjerë pranë tij, më të rinj por të ngjashëm.
Nëse ai nuk i zgjodhi këngët dhe është thjesht një listë këngësh që njëri prej tyre e ka vendosur, atëherë është ndryshe nga nëse ai e zgjodhi këngën, është përgjigjja ime.
A janë malet që po përpiqen të kopjojnë? Të mëdhenj, të fortë dhe vdekjeprurës?
Ai nuk duket i lumtur.
A është?
Mundohem të mendoj për shpjegime për homogjenitetin e masës së zezë me logot firmato, ashpërsitë e shikimeve të tyre. “Pse do të bënte një person i arsyeshëm, racional dhe i mirë atë që po bën ky person?“
Patriarkati, mendoj. Diktatura. Mafia. Frika.
Patriarkati ka role strikte gjinore se si burrat dhe gratë duhet të trajtojnë njëri-tjetrin dhe çfarë duhet të bëjnë, thonë dhe duken. Ngjyrat e ndryshme nuk i përshtaten kutisë.
Dekada të të jetuarit nën një diktaturë e kanë ndryshuar psikikën shqiptare në mënyra kryesisht të pakthyeshme, duke na bërë skeptikë dhe të shqetësuar, duke na bërë të ngremë mure në mënyrë që forcat armike të mos hyjnë (kush është armiku tani?).
Çdo burrë 50-vjeçar në një jaht në jug të Shqipërisë mund të ketë lidhje kriminale, afera korruptive, dhe nuk do të donin që njerëzit pranë bregut ta shihnin të lumtur; kjo do të nënkuptonte se diçka ka rëndësi për ta dhe që mund t’u merret. Është i fortë ai.
Frika është emocioni themelor për shumë emocione të tjera dhe, statistikisht, është shpjegimi më i mundshëm. Frika nga mospranimi. Frika nga tallja. Frika nga vetmia. Frika se askush nuk do të dojë; vërtetë, vërtetë të të dojë.
To be seen is to be loved, të të shohin do të thotë të të duan, por si mund ta duash një masë? Një ngjashmëri ngjyrash, shikimesh dhe buzësh që nuk buzëqeshin.
Duke ecur në shëtitore natën, shoh një grup adoleshentësh që tallen me një turist që po shëtit qenin, duke e treguar me gisht, duke i qeshur në fytyrë. Turisti duket konfuz.
Shqipëria nuk është për të dobëtit, mendoj, pastaj mendoj të shkoj drejt tyre dhe t’u them ta lënë, çfarë po bëjnë, a nuk turpërohen nga vetja, por këmbët e mia më çojnë në një drejtim tjetër, drejt lokalit ku do të pi një Bossa Nova, një pije me rum dhe copa ananasi, me pamje nga shëtitorja, dritat e qytetit, palmat, ku do të flas me burrin që dua për sa i mirë është stafi atje, sa të freskëta janë pijet, sa e bukur është pamja.
Atje lart, nuk mendoj për masat. Shqipëria nuk është për të dobëtit, mendoj, dhe çdo qelizë e imja digjet nga sa do të doja të ripërcaktonim se çfarë do të thotë të jesh i dobët dhe çfarë do të thotë vërtet të jesh i fortë.